چرا بسیاری از بوی کتاب های قدیمی لذت می برند؟ - وبلاگ شخصی من

به گزارش وبلاگ شخصی من، چرا بسیاری از بوی کتاب های قدیمی لذت می برند؟ این پرسشی است که شاید فکر علاقه مندان به کتاب را درگیر نموده باشد، زیرا بوی کتاب های قدیمی چیزی فراتر از یک رایحه ساده است. کتاب های قدیمی ترکیبی از تاریخ، شیمی و خاطرات را درون خود دارند که هرکدام نقشی در این احساس خوشایند ایفا می نمایند. از نظر شیمیایی، ترکیبات آلی فرار (Volatile Organic Compounds - VOCs) که از کاغذ، جوهر و چسب آزاد می شوند، رایحه ای منحصربه فرد ایجاد می نمایند. این ترکیبات در طول زمان تغییر می نمایند و همین عامل باعث ایجاد بویی متمایز و دلپذیر در کتاب های قدیمی می گردد. از نظر روان شناختی، این بو می تواند خاطرات خوش گذشته را زنده کند و احساس آرامش ایجاد کند. بسیاری از افراد هنگام استشمام این بو، به یاد دوران کودکی، کتابخانه های قدیمی یا لحظاتی که در سکوت غرق مطالعه بوده اند، می افتند. نوستالژی ناشی از این بو به علت ارتباط مستقیم بین حافظه و حس بویایی است. از نگاه شاعرانه، بوی کتاب های قدیمی مانند عطری است که گذر زمان را در خود نگه داشته است. این رایحه ترکیبی از تاریخ، خاطرات و دانش است که همچنان در صفحات قدیمی به جای مانده اند. در ادامه، پنج حقیقت جالب در خصوص این موضوع را آنالیز خواهیم کرد.

1- ترکیبات شیمیایی مسئول بوی خاص کتاب های قدیمی

بوی خاص کتاب های قدیمی نتیجه تجزیه ترکیبات شیمیایی موجود در کاغذ، جوهر و چسب است. کاغذهای قدیمی از الیاف چوب ساخته شده اند که حاوی لیگنین (Lignin)، یکی از اجزای اصلی چوب، هستند. این ترکیب به مرور زمان تجزیه شده و به وانیلین (Vanillin) تبدیل می گردد، ماده ای که بوی ملایم و شیرینی شبیه به وانیل دارد. علاوه بر آن، ترکیبات آلی فرار (VOCs) مانند بنزآلدهید (Benzaldehyde) که بوی بادام دارد، توولن (Toluene) که بوی شیرین دارد و فورفورال (Furfural) که بوی خاکی و کاراملی دارد، در این بو نقش دارند. این ترکیبات با گذشت زمان از صفحات کتاب آزاد می شوند و رایحه ای منحصربه فرد ایجاد می نمایند. هر چه کتاب قدیمی تر باشد، مقدار این ترکیبات بیشتر تغییر می نماید و بو قوی تر می گردد. علاوه بر این، نوع چسب و جوهری که در چاپ کتاب استفاده شده است نیز در رایحه آن تأثیر دارد. کتاب هایی که در دوره های مختلف تاریخی چاپ شده اند، بسته به فرمولاسیون خاص خود، بوی متفاوتی دارند. به همین علت است که بوی هر کتاب قدیمی، منحصر به فرد است و مانند یک امضای شیمیایی، داستانی از گذشته را روایت می نماید.

2- ارتباط بین بوی کتاب های قدیمی و حافظه نوستالژیک

بوی کتاب های قدیمی به علت ارتباط قوی بین حافظه و حس بویایی، احساس نوستالژی ایجاد می نماید. سیستم بویایی انسان ارتباط مستقیمی با ناحیه هیپوکامپوس (Hippocampus) و آمیگدال (Amygdala) در مغز دارد که مسئول پردازش خاطرات و احساسات هستند. این بدان معناست که وقتی فرد بوی یک کتاب قدیمی را استشمام می نماید، خاطراتی که به این بو مرتبط هستند، ناگهان در فکرش زنده می شوند. این خاطرات ممکن است مربوط به دوران کودکی، کتابخانه های قدیمی، کلاس های مدرسه یا لحظات آرامی باشد که فرد در تنهایی غرق در مطالعه بوده است. بوی یک کتاب قدیمی می تواند احساس آرامش و امنیت را در فرد ایجاد کند، زیرا او را به زمان ها و مکان هایی بازمی گرداند که در آن ها احساس خوشایندی داشته است. علاوه بر این، بعضی از افراد هنگام استشمام بوی کتاب های قدیمی، احساس تعلق به یک دوره تاریخی خاص را تجربه می نمایند. این پدیده نشان می دهد که بوی یک شیء می تواند خاطرات را با شدت بیشتری نسبت به تصاویر یا صداها در فکر تداعی کند. به همین علت، بسیاری از افراد حتی اگر علاقه ای به مطالعه نداشته باشند، از بوی کتاب های قدیمی لذت می برند.

3- چرا بعضی از افراد بوی کتاب های قدیمی را آرامش بخش می دانند؟

بعضی از افراد هنگام استشمام بوی کتاب های قدیمی، احساس آرامش و رضایت می نمایند. این احساس می تواند ناشی از تأثیر ترکیبات شیمیایی کتاب بر سیستم عصبی باشد. بعضی از VOCs مانند وانیلین (Vanillin) که در کتاب های قدیمی یافت می گردد، در عطرهای آرام بخش نیز استفاده می گردد. این ترکیبات می توانند حس گرما، آشنایی و امنیت ایجاد نمایند. از نظر روان شناختی، این بو فکر را به محیط های آرام مانند کتابخانه ها و خانه های قدیمی مرتبط می نماید، جایی که فرد اغلب در حالتی بدون استرس و در آرامش بوده است. مطالعات نشان داده اند که بوی کاغذ قدیمی می تواند ضربان قلب را کاهش داده و سطح استرس را پایین بیاورد. علاوه بر این، لمس صفحات فرسوده و صدای ورق زدن آن ها می تواند نوعی تحریک حسی (Sensory Stimulation) ایجاد کند که برای فکر آرامش بخش است. بسیاری از افراد، خواندن کتاب های قدیمی را مانند نوعی مراقبه می دانند که فکر را از هیاهوی روزمره جدا می نماید. این تجربه حسی، ترکیبی از بوی نوستالژیک، لمس آرام بخش و حس ارتباط با گذشته است. به همین علت، بسیاری از افراد ترجیح می دهند به جای کتاب های دیجیتال، نسخه های قدیمی و چاپی را بخوانند.

4- بوی کتاب های قدیمی مانند یک سفر در زمان است

استشمام بوی یک کتاب قدیمی می تواند مانند یک سفر در زمان عمل کند و فرد را به دوره ای دیگر ببرد. هر کتاب قدیمی داستانی را نه تنها در کلمات، بلکه در بوی خاص خود نیز حمل می نماید. کاغذها در طول زمان تغییر می نمایند و بر اساس شرایط محیطی که در آن نگهداری شده اند، رایحه های متفاوتی ایجاد می نمایند. یک کتابی که دهه ها در یک کتابخانه چوبی نگهداری شده است، ممکن است بوی چوب و گرد و غبار را به خود گرفته باشد. در حالی که کتابی که در یک انبار مرطوب بوده، ممکن است بوی کپک و خاک بدهد. این تفاوت های رایحه ای، کتاب ها را به اشیایی منحصر به فرد و خاص تبدیل می نماید که هر کدام رایحه ای از دوران خود را حمل می نمایند. بوی هر کتاب قدیمی ترکیبی از تاریخ، محیط و مواد سازنده آن است که به نوعی یک سند شیمیایی از گذشته به شمار می رود. این ویژگی باعث می گردد که کتاب های قدیمی مانند پنجره هایی به دوران های دوردست عمل نمایند. بسیاری از علاقه مندان به تاریخ و ادبیات، هنگام استشمام بوی این کتاب ها، احساس می نمایند که در حال لمس گذشته هستند.

5- ارتباط شاعرانه بین بوی کتاب های قدیمی و حس جاودانگی

برای بسیاری از افراد، بوی کتاب های قدیمی چیزی فراتر از یک رایحه است؛ بلکه احساس جاودانگی و پیوستگی به نسل های گذشته را تداعی می نماید. کتاب ها حامل دانش، احساسات و اندیشه های انسان هایی هستند که شاید قرن ها پیش زندگی نموده اند. بوی آن ها مانند عطری است که تاریخ در خود حفظ نموده است و هر بار که آن را استشمام می کنیم، گویی به بخشی از گذشته متصل می شویم. این بو می تواند نشان دهنده جریان بی انتها دانش و هنر باشد که از نسل ها عبور نموده و به ما رسیده است. همان طور که یک عطر خاص می تواند خاطراتی را زنده کند، بوی یک کتاب قدیمی می تواند ما را به دنیای نویسندگان و خوانندگان گذشته ببرد. برای عاشقان کتاب، این رایحه مانند پلی بین زمان ها است که احساس تداوم و جاودانگی را به همراه دارد.

6- چرا بعضی کتاب های قدیمی بوی شیرین دارند؟

بوی شیرین و کاراملی که بعضی از کتاب های قدیمی منتشر می نمایند، به علت تغییرات شیمیایی در ترکیبات کاغذ است. یکی از عوامل اصلی این بو، فورفورال (Furfural) است، ماده ای که در طی تجزیه لیگنین و سلولز در کاغذ فراوری می گردد. فورفورال رایحه ای مشابه بادام یا شکر کاراملی شده دارد و یکی از مهم ترین دلایل بوی خاص کتاب های قدیمی است. علاوه بر آن، وانیلین (Vanillin) که از تجزیه لیگنین به وجود می آید، باعث می گردد که بعضی کتاب ها بویی شبیه به وانیل داشته باشند. کتاب هایی که از کاغذهایی با محتوای بالای لیگنین ساخته شده اند، معمولاً رایحه ای گرم تر و شیرین تر دارند. عوامل محیطی مانند دما و رطوبت نیز بر شدت این رایحه تأثیر می گذارند. در محیط های مرطوب، روند تجزیه لیگنین سریع تر رخ می دهد و بوی کتاب قوی تر می گردد. در مقابل، کتاب هایی که در محیط های خشک و خنک نگهداری شده اند، معمولاً رایحه ملایم تری دارند. حتی مقدار نور خورشید که به صفحات کتاب می تابد، می تواند در تغییر ساختار شیمیایی کاغذ و ایجاد بوهای خاص نقش داشته باشد. به همین علت، بعضی کتاب های قدیمی بویی شبیه به عطر چوبی و بعضی دیگر رایحه ای شبیه به شکلات یا کارامل دارند. این بوها برای بسیاری از افراد یادآور کتابخانه های قدیمی، کافی شاپ های دنج یا روزهای آرام مطالعه هستند.

7- چرا بوی کتاب های قدیمی در هر کشور فرق دارد؟

کتاب های قدیمی در کشورهای مختلف بوی متفاوتی دارند که به علت نوع مواد اولیه و روش های چاپی مورد استفاده در هر منطقه است. در بعضی کشورها، کاغذ از خمیر چوب نرم ساخته شده که مقدار لیگنین بالایی دارد و در نتیجه، بوی تندتری فراوری می نماید. در مقابل، بعضی از کشورها از کاغذهای ساخته شده از پنبه یا الیاف پارچه استفاده نموده اند که رایحه ای لطیف تر و کمتر محسوس ایجاد می نمایند. جوهر مورد استفاده نیز در بو تأثیر دارد؛ در بعضی کشورها از جوهرهای روغنی (Oil-based Ink) و در بعضی دیگر از جوهرهای گیاهی استفاده شده که با گذشت زمان تغییرات شیمیایی متفاوتی دارند. کتاب هایی که در منطقه ها گرمسیری نگهداری شده اند، به علت رطوبت بالا و فعالیت میکروبی، بویی خاکی تر دارند. در مقابل، کتاب هایی که در منطقه ها خشک و سرد نگهداری شده اند، معمولاً بوی ملایم تری دارند. حتی نوع چسبی که در اتصال صفحات استفاده شده است، می تواند تأثیر زیادی در بوی نهایی کتاب داشته باشد. بعضی از چسب های قدیمی، حاوی ترکیبات حیوانی بودند که پس از سال ها رایحه خاصی ایجاد می کردند. بنابراین، بوی یک کتاب قدیمی می تواند اطلاعاتی درباره محل و شرایط فراوری و نگهداری آن ارائه دهد. برای کتاب دوستان حرفه ای، بوی هر کتاب قدیمی مانند یک اثر انگشت منحصر به فرد است که هویت آن را نشان می دهد.

8- ارتباط بوی کتاب های قدیمی و حس ماجراجویی در فکر خواننده

برای بسیاری از افراد، بوی کتاب های قدیمی حس ماجراجویی و کنجکاوی را برمی انگیزد. این رایحه، یادآور داستان های اسرارآمیز، کتابخانه های قدیمی و اکتشافات فراموش شده است. هنگامی که فرد کتابی قدیمی را باز می نماید و بوی آن را استشمام می نماید، احساس می نماید که در حال کشف یک گنجینه تاریخی است. این بو می تواند تداعی نماینده نقشه های قدیمی، دست نوشته های کهن و حتی داستان های کلاسیک ماجراجویانه باشد. بعضی از کتاب دوستان معتقدند که این بو حسی از ارتباط با گذشته را ایجاد می نماید، گویی که کتاب داستان های نهفته ای را در خود پنهان نموده است. بسیاری از نویسندگان نیز هنگام نوشتن داستان های تاریخی یا فانتزی، با استشمام بوی کتاب های قدیمی، الهام می گیرند. احساس لمس صفحات فرسوده و بوی کاغذ کهنه، فکر را به سوی داستان هایی درباره سفرهای دوردست، تمدن های گمشده و اسرار ناگفته سوق می دهد. این حس می تواند علتی باشد که بعضی از افراد، حتی در عصر دیجیتال، همچنان به کتاب های چاپی و قدیمی علاقه خاصی دارند. برای آن ها، هر کتاب یک دروازه مخفی به دنیایی پر از شگفتی ها و ناشناخته هاست.

9- چگونه شرایط نگهداری بر بوی کتاب های قدیمی تأثیر می گذارد؟

شرایط نگهداری یک کتاب قدیمی تأثیر زیادی بر بوی آن دارد، زیرا محیط می تواند روند تجزیه شیمیایی کاغذ را تسریع یا کند کند. کتاب هایی که در محیط های مرطوب نگهداری می شوند، بیشتر در معرض رشد قارچ و کپک قرار دارند و بویی خاکی و تند ایجاد می نمایند. در مقابل، کتاب هایی که در محیط های خشک و خنک قرار گرفته اند، بویی نرم تر و شیرین تر خواهند داشت. قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز می تواند ساختار شیمیایی کاغذ را تغییر داده و بوهای خاصی فراوری کند. بعضی کتاب های قدیمی که در قفسه های چوبی نگهداری شده اند، بوی چوب و رزین را جذب نموده اند. حتی دود سیگار یا بخورهای عطری در بعضی کتابخانه ها می تواند تأثیر زیادی بر بوی کتاب داشته باشد. به همین علت، بعضی کتاب های دست دوم رایحه هایی منحصر به فرد دارند که بسته به مکان و شرایط نگهداری شان فرق دارد. حتی مقدار جریان هوا در کتابخانه ها می تواند بر ماندگاری و شدت بوی کتاب ها تأثیر داشته باشد. بعضی از کتاب دوستان برای حفظ رایحه خاص کتاب های قدیمی، آن ها را در جعبه های مخصوص با رطوبت کنترل شده نگهداری می نمایند. بنابراین، بوی یک کتاب قدیمی ترکیبی از تاریخچه مواد اولیه آن و محیطی است که در آن زندگی نموده است.

10- بوی کتاب های قدیمی به عنوان الهام بخش در هنر و ادبیات

رایحه کتاب های قدیمی نه تنها برای خوانندگان، بلکه برای نویسندگان، شاعران و هنرمندان نیز الهام بخش است. بسیاری از نویسندگان هنگام نوشتن داستان های تاریخی یا کلاسیک، با استشمام بوی کتاب های قدیمی، خود را در حال و هوای گذشته قرار می دهند. این بو حس اصالت، رمز و راز و ماندگاری را تداعی می نماید که می تواند خلاقیت را تحریک کند. در بعضی از رمان های معروف، نویسندگان به طور خاص به رایحه کاغذ کهنه اشاره نموده اند تا حس نوستالژی را در خواننده زنده نمایند. بعضی از عطرسازان نیز سعی نموده اند رایحه کتاب های قدیمی را در قالب عطرهای خاص بازسازی نمایند. این عطرها ترکیبی از روایح چوبی، وانیل، جوهر و کاغذ هستند و حس آرامش و خاطره را در فرد ایجاد می نمایند. حتی در بعضی از آثار هنری، تصاویری از کتابخانه های قدیمی با نورهای گرم و سایه های ملایم خلق شده اند که بوی کهنه کتاب ها را در فکر بیننده تداعی می نمایند. برای بعضی افراد، بوی کتاب های قدیمی چیزی فراتر از یک رایحه است؛ بلکه دروازه ای به دنیای خاطرات، اندیشه ها و رؤیاهای فراموش شده است. این رایحه، گذشته را به زمان حال پیوند می دهد و مانند پلی میان نسل های مختلف عمل می نماید. به همین علت، بسیاری از کتاب دوستان این بو را گنجی نامرئی اما ارزشمند می دانند.

نوشته های مرتبط:

آیا شما هم بوی کتاب را دوست دارید؟ این پست را بخوانید!

یک پژوهش علمی: استشمام کردن ادبیات- کتاب های قدیمی بویی به مانند شکلات و قهوه دارند

لذت ورق زدن کتاب های قدیمی و گم شده