تبیین صندلی قومیت در برنامه های درسی با نگاه اتحاد و همدلی - وبلاگ شخصی من

به گزارش وبلاگ شخصی من، پژوهش آنالیز صندلی قومیت در برنامه های درسی مدارس متوسطه ایران توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد.

به گزارش گروه علمی و دانشگاهی وبلاگ شخصی من به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، پژوهش آنالیز صندلی قومیت در برنامه های درسی مدارس متوسطه ایران، به تلاش علی رضا عراقیه (مجری طرح) و کوروش فتحی واجارگاه (استاد راهنما) و همچنین نعمت الله فاضلی (استاد مشاور) اجرا شده که توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد.

در این پژوهش آمده است: نظام آموزش و پرورش هر جامعه از انتقال پنهان و آشکار هنجارها ونگرش های خاص به فراگیران فارغ نیست، دانش آموزان در فرآیند دوره ای طولانی در معرض آموزش برنامه های آشکار و مدون مدرسه قرار داشته و ضمن آن تجاربی را کسب می نمایند که به شکل غیرمستقیم یا غیرآگاهانه شکل دهندۀ فرهنگ وارزش های موردپذیرش آنان است، اثر بخشی این تجارب به مراتب بیشتر از روش های غیر مستقیم و تلاش های آگاهانه است.

صاحب نظران برنامه درسی برای تشریح آموخته ها و نگرش هایی که تحت تأثیر این عوامل ضمنی در دانش آموزان ایجاد شده است و همچنین پیامد آن ها از برنامه درسی پنهان بهره گرفته اند. درحوزۀ مطالعات برنامه درسی جامع نگری و مواجهه همه جانبه ، دقیق وعمیق با پدیده برنامه درسی ازاهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

همچنین در ابتدای این پژوهش عنوان شده است که کشور جمهوری اسلامی ایران سرزمینی متشکل ازفرهنگ ها و اقوام مختلف است و مسئله قومیت در ایران یکی از مهم ترین مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی معاصر به شمار می رود.

بنابراین هدف از این پژوهش:

آنالیز صندلی قومیت در برنامه های درسی مدارس متوسطه ایران،

آنالیز صندلی قومیت در برنامه درسی صریح مقطع متوسطه ایران،

آنالیز صندلی قومیت در برنامه درسی پنهان مقطع متوسطه ایران،

فراهم نمودن پشتوانه تجربی در زمینه صندلی قومیت بر اساس برنامه درسی صریح و برنامه درسی پنهان و ایجاد زمینه برای تحقیقات بیشتر در حوزه مطالعات برنامه درسی.

مهمترین سؤالات این پژوهش به توضیح زیر بیان شده است:

قومیت در برنامه های درسی مدارس متوسطه ایران دارای چه صندلیی است،

در محتوا و متن کتاب های درسی رشته ادبیات و علوم انسانی قومیت دارای چه صندلیی است،

قومیت درتعامل دانش آموزان با یکدیگر دارای چه صندلیی است،

قومیت درتعامل دانش آموزان با معلمان و کارکنان مدرسه دارای چه صندلیی است،

قومیت نسبت به اقوام مختلف در محیط و فضای مدرسه دارای چه صندلیی است.

در بخش مربوط به پژوهش آنالیز صندلی قومیت در برنامه های درسی مدارس متوسطه ایران؛ در مورد نوع و شیوه این پژوهش هم آمده است: این رساله به شیوه کیفی اجرا شده و در آن از دو روش تحقیق کیفی یعنی مردم نگاری(قوم نگاری) و تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. برای آنالیز برنامه درسی صریح از روش تحلیل محتوای کیفی و برای آنالیز برنامه درسی پنهان نیز از روش مردم نگاری استفاده شده است.

در بخش مربوط به یافته های حاصل ازآنالیز صندلی قومیت در برنامه درسی رسمی بیان شده است:

مطالعات گوناگونی که درطول سال های اخیر به انجام رسیده است نشان داده که علیرغم وجودتنوع قومی در کشور ایران و ضرورت آموزش مراودت درست، همزیستی، همبستگی واتحاد کامل اقوام با یکدیگر نوع نگاه به مسأله قومیت عمدتاً درزمینه فرهنگی و ازجمله نظام آموزش وپرورش و برنامه درسی رسمی کم کاری انجام گرفته است . ایران به عنوان جامعه ای دارای قومیت های مختلف در حال گذر یا در حال توسعه است ودر این میان اغلب دانش آموزان و به ویژه دانش آموزان مقطع متوسطه که در سنین نوجوانی وجوانی قراردارند با فاصله دریافت ازبنیادهای سنتی ودر شرایط ضعف یا نبود الگوی مناسب درزمینه عدم تبیین ارزشمندی قومیت ها و نقش آن ها در شکل گیری هویت ملی و هویت یابی دچارتعارض، سردر گمی و بلاتکلیفی هستند و خود را سرگردان می بینند. درچنین شرایطی است که نابسامانی اجتماعی نیز زمینه لازم رابرای پیدایش بحران هویت، سرخوردگی، احساس فزونی، احساس حقارت، بی تعهدی، هنجارشکنی، احساس عدم مسؤولیت درمقابل سایر قومیت ها و نارضایتی پدید آمده است. آموزش وپرورش می تواند در زمینه قومیت ها سیاست روشن و مدون داشته باشد و ازسوی دیگر حوزه مطالعات قومی بسیار سیاسی و حساس است که باید در قالب مقالات و پژوهش های دیگر و در سایر حوزه ها مانند علوم سیاسی، جامعه شناسی و مردم شناسی و با رویکرد فرهنگی انجام گردد.

با دسته بندی نتایج حاصله و به زبان آماری می توان گفت:

یافته های تحقیق که حاصل تحلیل محتوای بیش از 1476 صفحه از محتوای کتاب های علوم اجتماعی وتاریخ دوره متوسطه درقالب برنامه درسی رسمی وهمچنین یک سال پژوهش بااستفاده ازروش قوم نگاری در یک مدرسه متوسطه بوده است نشان می دهد که صندلی قومیت درکتاب های درسی صندلیی مغفول، حاشیه ای و آکسیمورون بوده وتمایلی به طرح آن درکتاب های درسی وجود نداشته و از قومیت غفلت شده است. مدرسه نیز به تبع آن دراین زمینه فاقد برنامه ورویکرد منسجم بوده وعملاً تلفیق این بی وضعیتی دربرنامه درسی صریح و پنهان منجر به نوعی آشفتگی در برنامه های درسی شده است. این رخوت وسستی برنامه درسی در زمینه تبیین صندلی قومیت موقعیتی را در مدرسه فراهم ایفا نموده که دانش آموزان اقوام مختلف را در فرآیند رشد اجتماعی و هویت یابی دچار سردرگمی نموده و در اثرآن فراگیران مقطع متوسطه از اقوام مختلف و به عنوان برونداد نهایی نظام آموزش و پرورش کشور شاهد انواع تجاربی نظیر انتساب اقوام به بعضی صفات نامطلوب، تمسخر، توهین، تحقیر و غیره درمحیط آموزشی است. این تجارب تأثیرات منفی دربین فراگیران بعضی قومیت ها داشته که ازجمله آن ها می توان ایجاد موانع در تحرک اجتماعی آنان را نام برد. صندلی فعلی قومیت، نهایتاً برای همبستگی ملی می تواندآثار نامطلوبی به همراه داشته باشد.

یکی از روش های مؤثر مواجهه صحیح با این مسأله وتحقق وحدت وهمبستگی ملی موکول به استفاده ازظرفیت برنامه درسی رسمی در زمینه تقویت اشتراکات اقوام متنوع ایرانی، فارس، ترک، کرد، عرب، بلوچ، ترکمن، لر و غیره هستند. رویکرد این راهبرد نیز باید با نگاه اتحاد، همدلی وصمیمیت است. این رویکرد مثبت می تواند دروضعیت فعلی به روایت ها ونقل قول های بدون ساختار وغیرموثق درموردقومیت های مختلف کشورسروسامان داده ودرنهایت برنامه درسی پنهان مدارس درزمینه صندلی قومیت ها را تحت تأثیرخود قرار دهد. این هدف مستلزم برنامه راهبردی ومدون درزمینه قومیت ها در وزارت آموزش وپرورش بوده ودرصورت تدوین آن و استفاده مطلوب از برنامه درسی رسمی زمینه تعامل، همزیستی وتقویت مشترکات اقوام افزایش یافته ودرنهایت وحدت، همبستگی ملی وهویت ملی تحقق خواهد یافت .

این پژوهش در راستای اهداف صندلی قومیت در برنامه های درسی مدارس متوسطه ایران؛ راه کارهای زیر را ارائه داده است:

با توجه به حساسیت و اهمیت دوره ابتدایی، صندلی قومیت در این مقطع نیز آنالیز گردد،

صندلی قومیت در برنامه های درسی دوره هدایت تحصیلی مورد آنالیز گردد،

صندلی قومیت به عنوان برنامه درسی پوچ مورد آنالیز گردد،

در مورد اهمیت توجه به قومیت ازدیدگاه اسلام تحقیقاتی انجام گردد،

با استفاده از روش پژوهش قوم نگاری تحقیقات بیشتری در مورد فرهنگ مدارس انجام گردد،

اساتید روش های تحقیق در علوم تربیتی نسبت به آنالیز و تالیف منابع کاربردی در مورد روش تحقیق قوم نگاری اقدام نمایند.

همچنین پیشنهادات کاربردی این پژوهش به توضیح ذیل بیان شده است:

با توجه به ارتباط ضعیف بین اهداف علوم اجتماعی دوره متوسطه با قومیت، اهداف مورد بازبینی قرار گیرد،

با توجه به ارتباط ضعیف بین محتوا و قومیت، محتوا کتب درسی مورد آنالیز قرارگیرد،

با توجه به نقش موثر معلمان در تعامل با دانش آموزان ، دوره های آموزش ضمن خدمت مبنی برآشنایی با قومیت های دانش آموزان برای ایشان برگزار گردد،

فعالیت های یادگیری دانش آموزان ،آشنایی با قومیت های یکدیگر مورد توجه قرارگرفته و زمینه انجام کار های گروهی دانش آموزان اقوام مختلف با یکدیگر فراهم گردد،

مکان و فضای مدارس نمایشگاه وجشنواره های قومی با مضامین مشترک قومیت ها برگزار گردد،

مواد و منابع آموزشی در مورد آشنایی با قومیت های مختلف دانش آموزان تهیه و تدوین گردد،

عملکرد رسانه ها جمعی و به ویژه تلویزیون به مثابه یکی ازمهم ترین ابزارهای ملی مؤثر در معرفی صحیح اقوام ارتقاء یابد.